Wersja robocza
Najważniejsze tezy referatu, wygłoszonego 18 listopada 2023 roku na spotkaniu Pomorskiego Towarzystwa Genealogicznego:
– Polacy w obcych armiach byli obecni także przed II wojną światową; w masowej skali walczyli przeciwko sobie w armiach zaborców podczas I wojny światowej,
– Zbrodnia pomorska 1939 – odwetowa, krwawa polityka Niemców na Pomorzu miała złamać jakikolwiek opór i zastraszyć miejscową ludność,
– wprowadzenie Niemieckiej Listy Narodowościowej (NLN) w celu germanizacji i pozyskania rekrutów do niemieckiej armii; odezwa (Aufruf) Alberta Forstera z lutego 1942 roku formą ultimatum: albo przyjęcie NLN, albo potraktowanie „na równi z najgorszymi wrogami narodu niemieckiego”,
– przyjęcie NLN w Generalnym Gubernatorstwie można traktować jako zdradę narodową, natomiast na Pomorzu od marca 1942 roku była to konieczność, aby uniknąć zagłady całych rodzin,
– konsekwencją przyjęcia przez rodziców NLN było powoływanie ich synów do Wehrmachtu,
– od połowy 1942 roku pobór żołnierzy z Pomorza miał charakter masowy; do końca wojny z III grupy NLN wcielono do Wehrmachtu 85 do 90 tys. mężczyzn z Pomorza; zdecydowana większość przekazów z czasów wojny opisuje powołanie do Wehrmachtu jako wielkie nieszczęście,
– polskie władze emigracyjne nie zajęły oficjalnego stanowiska, ani też nie wydały żadnej instrukcji dla Polaków przymusowo wcielonych do Wehrmachtu,
– olbrzymia większość wstępujących do Polskich Sił Zbrojnych pochodziła z obozów jenieckich, gdyż za dezercję z Wehrmachtu groziła kara śmierci,
– ponad 40% ogólnego wysiłku mobilizacyjnego Polskich Sił Zbrojnych od 07.1940 do 07.1945 r. stanowili byli wehrmachtowcy,
– kwestie przyjmowania Niemieckiej Listy Narodowościowej skutkujące powołaniami do Wehrmachtu są dotąd wstydliwie przemilczane w dyskursie społecznym; pełne wyświetlenie faktów, pokazanie historii konkretnych osób, które są odzwierciedleniem losów setek tysięcy nie zdrajców, a ofiar powinno być przywróceniem ich godności i próbą sprawiedliwej oceny; dotyczy to zdecydowanej większości Pomorzan zmuszonych do przyjęcia tzw. Volkslisty.
Podstawowa literatura dotycząca tematu referatu:
– Historia Kaszubów w dziejach Pomorza t. IV. Borzyszkowski J.: Kaszubi w II RP i w latach II wojny światowej (1920 – 1945)
– Ciechanowski K.: Pobór Polaków z Pomorza Gdańskiego do armii niemieckiej i zmilitaryzowanych oddziałów roboczych w latach II wojny światowej [w:] Stutthof. Zeszyty Muzeum 1985, z. 6, s. 44-65
– Sziling J.: Pomorzanie w Wehrmachcie, Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej, R. XXIV, Toruń 2012 (Nr 62), s. 3-36
– Kaczmarek R.: Polacy w Wehrmachcie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011 (s.446) Najobszerniejsze jak dotąd naukowe opracowanie dotyczące Polaków w Wehrmachcie oparte na przykładach i badaniach dotyczących przede wszystkim Śląska.
– Semków P.: Pobór Polaków z Pomorza do Wehrmachtu, „Biuletyn IPN” 2006 nr 8-9 (s.63-67). Autor przedstawia podstawy prawne poboru oraz zmiany w tym zakresie.
– Szubarczyk P.: „Malgrè – nous” – żołnierze mimo woli, „Biuletyn IPN” 2006 nr 8-9 (s.68-79) Opis losów kilku Pomorzan wcielonych do Wehrmachtu, analogie do mieszkańców Alzacji i Lotaryngii.
– Bykowska S.: Rehabilitacja i weryfikacja narodowościowa ludności polskiej w województwie gdańskim po II wojnie światowej, Gdańsk 2012, zob. też: Ciągle żywe rany, [w:] Pomerania nr 04/2013 s. 9-12, z Sylwią Bykowską rozmawia Piotr Dziekanowski
– Poźniak B.: Północne Kaszuby w mrokach wojny. Cz. II artykuł opublikowany 09.04.2021 na trojmiasto.pl dostęp: https://historia.trojmiasto.pl/Polnocne-Kaszuby-w-mrokach-wojny-Czesc-II-n154940.html gdzie dalsza bibliografia; rzeczowy, godny polecenia tekst.
Opracowanie: Andrzej Grzonka
