Parafia w Luzinie została utworzona około 1245 roku i jest jedną z najstarszych na terenie obecnego powiatu wejherowskiego. Jest także jedną z parafii z lepiej zachowanymi księgami metrykalnymi (chrzty od 1630, śluby od 1669 i zgony od 1758 roku). Księgi zgonów w omawianych latach prowadzono względnie skrupulatnie. Na podstawie zawartych tam informacji można pokusić się o wykonanie różnych zestawień na temat np. długości życia, czy przyczyn śmierci.
Przez ten cały okres parafia obejmowała następujące miejscowości: Luzino, Barłomino, Częstkowo, Dąbrówka, Gościcino, Gowino Małe, Gowino Wielkie, Kębłowo, Milwino, Przetoczyno, Robakowo, Sopieszyno, Strzebielino, Ustarbowo i Wyszecino.
W 1780 roku parafia liczyła 1,8 tys. wiernych, a pod koniec XIX wieku 3,8 tys. Omawiany okres można podzielić według języka w którym zapisywano zgony na część łacińską i niemiecką.
Łacina 1758-1824
Wiek zmarłych podawano od 1772, a przyczyny zgonów od 1775 roku. Na ówczesne przyczyny zgonów nie można patrzeć z dzisiejszej perspektywy. Inna była wtedy wiedza medyczna zarówno parafian jak i księdza prowadzącego księgę zgonów. Jednak kilka faktów można tam znaleźć. Ogólnie odnotowano 3907 zgonów, gdzie średnia długość życia wyniosła 27 lat. Ilość osób zmarłych w poszczególnym wieku przedstawia poniższy wykres. Zwraca uwagę bardzo duża śmiertelność dzieci do ukończenia pierwszego roku życia i nieproporcjonalnie dużo zgonów w pełnych dziesiątkach lat.
Najczęstsze przyczyny zgonów odnotowane w tym czasie to:
-pustulis (krosty) – chodzi tu zapewne o choroby zakaźne wieku dziecięcego z wysypką takie jak: odra, ospa, szkarlatyna czy różyczka
-tussis (kaszel)
-colica (kolka)
-senectute (starość)
-dysenteria (czerwonka)
-dolore capitis (ból głowy)
-hidropisi (obrzęk, opuchlizna wodna). Obrzęk wodny nie jest jednostką chorobową, jest skutkiem różnych innych chorób
-febris (gorączka)
-hectica (gorączka)
Zarówno febris jak i hectica tłumaczy się jako gorączka. Zapewne chodzi tu o różne przyczyny zgonów. W przypadku febris może także chodzić o opryszczkę potocznie zwaną febrą.
-incognito (nieznany)
-insperate (nagle)
-„na retle” – prawdopodobnie różyczka (niem Röteln)
-plica (kołtun)
Wykres kołowy poniżej przedstawia proporcjonalnie przyczyny zgonów z podaniem średniego wieku.
Niemiecki 1824-1886
Na kolejnym wykresie przedstawiłem również ilość osób zmarłych w poszczególnym wieku, jest on podobny do zaprezentowanego powyżej w części łacińskiej. W tym czasie odnotowano 6583 zgony, średnia długość życia wyniosła 23,5 roku, najczęstsze przyczyny to:
Schwäche (słabość)
Slterschwäche (słabość starcza)
Abzehrung, Auszehrung (wychudzenie, zmarnowanie, wyniszczenie)
Nervenfieber, Typhus (tyfus)
todtgeboren (martwe urodzenie)
unbekannt (nieznany)
Diphertie, Halsbrünne (błonica)
Schwindsucht (gruźlica, suchoty)
Masern (odra)
Keuchhusten (koklusz, krztusiec)
Wassersucht (obrzęk, opuchlizna wodna)
Wochenbett (połóg)
Scharlach, Scharlachfieber (szkarlatyna)
Geschwulst (guz, nowotwór)
Kopfschmerzen (ból głowy)
Cholera (cholera)
Pocken (ospa)
Fieber (gorączka)
Brustentzündung (zapalenie płuc)
Kolik (kolka)
Ruhr (czerwonka)
Poniższy wykres przedstawia natomiast proporcjonalnie przyczyny zgonów z podaniem średniego wieku.
Epidemie
Kolejny wykres przedstawia ilość zgonów w poszczególnych latach. Liczby zgonów są bardzo różne z powodu niekończących się epidemii. Na wykresie zaznaczono te najbardziej śmiertelne, oprócz epidemii z 1769 roku, kiedy to jeszcze nie podawano przyczyn zgonu. W tamtym roku od lutego do maja zmarło 96 osób, w tym 72 dzieci. Epidemie miały gwałtowny przebieg. Na przykład w 1837 roku w samym tylko Gowinie Wielkim między 16 września, a 12 października zmarło 25 osób, co mogło stanowić ok 20-25 procent populacji tej wsi.
Miejsca pochówku
Mogłoby się wydawać, że zmarłych grzebano na miejscowym cmentarzu, lub tych bogatszych w krypcie kościoła. Okazuje się, że to nie wszystkie miejsca. W łacińskiej części ksiąg odnotowano jeszcze pochówki w kościele pod posadzką (np. organiści) a po 1830 na trzech cmentarzach cholerycznych w Luzinie, Przetoczynie i Gowinie Wielkim. Jeden wpis odnotowuje pochówek martwo urodzonego dziecka „pod sosnowym krzyżem” (sepultus pines crucem). Nie udało się ustalić co to za miejsce. Przy innych martwo urodzonych dzieciach do 1824 roku nie ma wcale wzmianki o miejscu pochówku.
Przy okazji można wspomnieć o remoncie drogi przy kościele w Luzinie w 2023 roku. Natrafiono tam na szczątki pochowanych i odnaleziono w niektórych trumnach ślady po stosowaniu „praktyk antywampirycznych”.
W internecie można znaleźć wiele publikacji na temat przyczyn zgonów w księgach metrykalnych pisanych po łacinie i po niemiecku. Jedna z nich to praca Piotra Szkutnika : „Przyczyny zgonów w świetle metryk parafii Opole Lubelskie w końcu XVIII wieku”. Przy szukaniu informacji w księgach niemieckich przydatna może okazać się strona https://de.wikipedia.org/wiki/Liste_historischer_Krankheitsbezeichnungen
prezentująca dawne niemieckie nazwy przyczyn zgonów.
Daniel Dempc
