Jak długo żyli ludzie w XIX wieku

Wojciech Beszczyński
Pomorskie Towarzystwo Genealogiczne

Swego czasu na forum „Genealogia” była prowadzona dyskusja o tym, dlaczego w przeszłości w niektórych rodzinach umierało kilkoro dzieci w niewielkich odstępach czasu. Wypowiadano również różne opinie o wpływie pogody, odżywiania i w ogóle warunków na długość życia ludzkiego w minionych wiekach.

W ostatnim czasie w ramach Pomorskiego Towarzystwa Genealogicznego zajmuję się wraz z innymi członkami indeksowaniem ksiąg metrykalnych niektórych parafii województwa pomorskiego. Niedawno zakończyłem opracowywanie ksiąg zgonów obejmujących lata 1734 – 1903 w parafii rzymsko-katolickiej w Starogardzie Gdańskim,

Pamiętając o dyskusji na temat długości życia ludzkiego i śmiertelności dzieci postanowiłem opracować statystycznie uzyskane informacje i otrzymać odpowiedź na pytanie, jaka była długość życia ludzkiego w Starogardzie Gdańskim i jego okolicach w XIX wieku (księgi z wieku XVIII z reguły nie określały wieku zmarłej osoby) oraz jaki był udział poszczególnych grup wiekowych w ogólnej liczbie zgonów. Uzyskane dane nie pozwolą oczywiście na określenie przyczyn determinujących trwanie życia i odnoszą się one tylko do wybranej grupy mieszkańców jednej parafii. Można jednak przyjąć, że podobny obraz można by uzyskać badając większe terytorium i liczniejsze grupy ludności.

Prezentowane wyniki zostały opracowane na podstawie 10 642 wpisów w księgach zgonów obejmujących lata 1811-1903. Po odrzuceniu wpisów dotyczących dzieci urodzonych martwo i wpisów bez podania wieku osoby zmarłej pozostał zbiór 9820 elementów, który poddano analizie.

Dla umożliwienia porównania otrzymanych wyników z danymi dotyczącymi czasów nam współczesnych podzielono analizowaną grupę na przedziały wiekowe takie same, jakie są stosowane w dzisiejszych statystykach. Jedynie dla zwiększenia przejrzystości prezentowanych wyników przyjęto 10-letnie przedziały wiekowe zamiast 5-letnich, stosowanych w obecnych rocznikach demograficznych.

Dla niemowląt i małych dzieci przyjęto przedział wiekowy od zera do czterech lat, obejmujący zgony wszystkich dzieci żywo urodzonych niezależnie od długości życia (współczesna demografia wyróżnia jeszcze zgony niemowląt, zmarłych w pierwszym miesiącu życia). Grupa najbardziej zaawansowana wiekowo została określona jako „powyżej 85 lat” - tak jak ją określa się dzisiaj.

W tabeli 1 podano liczebność zgonów w poszczególnych grupach wiekowych z podziałem na kolejne dekady XIX wieku. W tabeli nie ma podziału na liczbę zgonów według płci, jako że ówczesne różnice w długości życia kobiet i mężczyzn były o wiele mniejsze niż dzisiaj.

Tabl.1 Liczba zgonów Starogardzie Gdańskim i okolicach w XIX w.

Tabela 2 została opracowana na podstawie danych z „Rocznika demograficznego 2005”, GUS, Warszawa 2005 r., tabl.93(152) – Zgony w 2004 roku według płci i województw. Wybrano z niej dane , dotyczące zgonów w woj.pomorskim w roku 2004. Są one podzielone nie tylko według płci, ale także według miejsca zamieszkania – „miasto – wieś”.

Tabl.2 Liczba zgonów w woj.pomorskim w 2004 roku w poszczególnych przedziałach wiekowych i grupach ludności

Wyniki podane w tabelach są przedstawione w postaci graficznej na wykresach 3 i 4. Przyjęto na nich jako miarę procentowy udział zgonów określonej grupy wiekowej w ogólnej ilości zgonów w badanym przedziale czasu.

Na wykresie 3 pokazano strukturę wiekową zgonów w badanej parafii w XIX wieku z podziałem na kolejne dekady. Już nawet pobieżny rzut oka na ten wykres pozwala odpowiedzieć na pytanie, stawiane na forum i dotyczące liczby zmarłych dzieci. W analizowanej parafii liczba zmarłych niemowląt i dzieci stanowiła 40 – 60 % ogólnej liczby zgonów. Można zauważyć, ze procentowy udział zgonów dzieci na przestrzeni XIX wieku miał tendencję wzrostową – od 40% na początku wieku do 60% w końcu stulecia. Nie podejmuję się odpowiedzieć na pytanie o przyczynę tego zjawiska. Sędziwego wieku – powyżej 75 lat - dożywało kilka procent ludności.

Wykres 4 przedstawia strukturę wiekową zgonów w 2004 roku. W czasach obecnych procentowy udział zgonów niemowląt i dzieci w ogólnej liczbie zgonów wynosi około 1%, a najliczniejszą grupę stanowią osoby, zmarłe w podeszłym wieku (co wydaje się być stwierdzeniem trywialnym jako że świadomość tego faktu jest powszechna).

Wykres 5 przedstawia średnią długość życia w analizowanej parafii na przestrzeni XIX wieku z podziałem według płci. Widać na nim, że średnia długość życia (zaznaczona grubą czarna linią) także się obniżała w ciągu tamtego stulecia – od 26 lat na początku wieku do 19 lat przy jego końcu. W województwie pomorskim średnia długość życia, obliczona dla roku 2004 taką samą metodą jak długość życia mieszkańców Starogardu Gdańskiego w XIX wieku (średni wiek w chwili zgonu) wynosi : mężczyźni 65,2 lata , kobiety 72,6 lat.