You are here: Chronicle

Jak długo żyli ludzie w XIX wieku

Wojciech Beszczyński
Pomorskie Towarzystwo Genealogiczne

Swego czasu na forum „Genealogia” była prowadzona dyskusja o tym, dlaczego w przeszłości w niektórych rodzinach umierało kilkoro dzieci w niewielkich odstępach czasu. Wypowiadano również różne opinie o wpływie pogody, odżywiania i w ogóle warunków na długość życia ludzkiego w minionych wiekach.

W ostatnim czasie w ramach Pomorskiego Towarzystwa Genealogicznego zajmuję się wraz z innymi członkami indeksowaniem ksiąg metrykalnych niektórych parafii województwa pomorskiego. Niedawno zakończyłem opracowywanie ksiąg zgonów obejmujących lata 1734 – 1903 w parafii rzymsko-katolickiej w Starogardzie Gdańskim,

Pamiętając o dyskusji na temat długości życia ludzkiego i śmiertelności dzieci postanowiłem opracować statystycznie uzyskane informacje i otrzymać odpowiedź na pytanie, jaka była długość życia ludzkiego w Starogardzie Gdańskim i jego okolicach w XIX wieku (księgi z wieku XVIII z reguły nie określały wieku zmarłej osoby) oraz jaki był udział poszczególnych grup wiekowych w ogólnej liczbie zgonów. Uzyskane dane nie pozwolą oczywiście na określenie przyczyn determinujących trwanie życia i odnoszą się one tylko do wybranej grupy mieszkańców jednej parafii. Można jednak przyjąć, że podobny obraz można by uzyskać badając większe terytorium i liczniejsze grupy ludności.

Prezentowane wyniki zostały opracowane na podstawie 10 642 wpisów w księgach zgonów obejmujących lata 1811-1903. Po odrzuceniu wpisów dotyczących dzieci urodzonych martwo i wpisów bez podania wieku osoby zmarłej pozostał zbiór 9820 elementów, który poddano analizie.

Dla umożliwienia porównania otrzymanych wyników z danymi dotyczącymi czasów nam współczesnych podzielono analizowaną grupę na przedziały wiekowe takie same, jakie są stosowane w dzisiejszych statystykach. Jedynie dla zwiększenia przejrzystości prezentowanych wyników przyjęto 10-letnie przedziały wiekowe zamiast 5-letnich, stosowanych w obecnych rocznikach demograficznych.

Dla niemowląt i małych dzieci przyjęto przedział wiekowy od zera do czterech lat, obejmujący zgony wszystkich dzieci żywo urodzonych niezależnie od długości życia (współczesna demografia wyróżnia jeszcze zgony niemowląt, zmarłych w pierwszym miesiącu życia). Grupa najbardziej zaawansowana wiekowo została określona jako „powyżej 85 lat” - tak jak ją określa się dzisiaj.

 

W tabeli 1 podano liczebność zgonów w poszczególnych grupach wiekowych z podziałem na kolejne dekady XIX wieku. W tabeli nie ma podziału na liczbę zgonów według płci, jako że ówczesne różnice w długości życia kobiet i mężczyzn były o wiele mniejsze niż dzisiaj.


Tabl.1 Liczba zgonów Starogardzie Gdańskim i okolicach w XIX w.

Przedział

wiekowy

dekada XIX wieku
1810-19 1820-29 1830-39 1840-49 1850-59 1860-69 1870-79 1880-89 1890-99 1900-03 razem
0 - 4 207 340 367 482 550 617 736 694 769 383 5145
5 - 14 58 82 113 106 98 77 112 68 74 23 811
15 - 24 32 34 64 51 61 64 60 53 36 31 486
25 - 34 21 41 85 73 104 65 65 48 45 29 576
35 - 44 39 40 76 64 83 80 63 49 55 26 575
45 - 54 41 45 78 57 66 79 60 51 57 21 555
55 - 64 57 49 63 65 57 51 64 68 71 37 582
65 -74 30 51 62 51 38 63 59 84 89 44 571
75 - 84 24 28 32 42 23 39 42 35 79 27 371
+ 85 4 14 18 17 16 15 18 23 17 6 148
razem 513 724 958 1008 1096 1150 1279 1173 1292 627 9820



Tabela 2 została opracowana na podstawie danych z „Rocznika demograficznego 2005”, GUS, Warszawa 2005 r., tabl.93(152) – Zgony w 2004 roku według płci i województw. Wybrano z niej dane , dotyczące zgonów w woj.pomorskim w roku 2004. Są one podzielone nie tylko według płci, ale także według miejsca zamieszkania – „miasto – wieś”.

Tabl.2 Liczba zgonów w woj.pomorskim w 2004 roku w poszczególnych przedziałach wiekowych i grupach ludności

przedział miasto wieś razem
wiekowy mężcz. kob. razem mężcz. kob. razem mężcz. kob. razem
0 - 4 76 50 126 21 22 43 97 72 169
5 - 14 12 10 22 16 4 20 28 14 42
15 - 24 83 37 120 84 17 101 167 54 221
25 - 34 137 42 179 83 18 101 220 60 280
35 - 44 270 112 382 154 54 208 424 166 590
45 - 54 998 490 1 488 447 149 596 1 445 639 2 084
55 - 64 1 281 630 1 911 500 186 686 1 781 816 2 597
65 - 74 1 853 1 177 3 030 776 452 1 228 2 629 1 629 4 258
75 - 84 1 603 2 089 3 692 652 854 1 506 2 255 2 943 5 198
pow.85 613 1 469 2 082 350 435 785 963 1 904 2 867
ogółem 6 926 6 106 13 032 3 083 2 191 5 274 10 009 8 297 18 306


Wyniki podane w tabelach są przedstawione w postaci graficznej na wykresach 3 i 4. Przyjęto na nich jako miarę procentowy udział zgonów określonej grupy wiekowej w ogólnej ilości zgonów w badanym przedziale czasu.


Na wykresie 3 pokazano strukturę wiekową zgonów w badanej parafii w XIX wieku z podziałem na kolejne dekady. Już nawet pobieżny rzut oka na ten wykres pozwala odpowiedzieć na pytanie, stawiane na forum i dotyczące liczby zmarłych dzieci. W analizowanej parafii liczba zmarłych niemowląt i dzieci stanowiła 40 – 60 % ogólnej liczby zgonów. Można zauważyć, ze procentowy udział zgonów dzieci na przestrzeni XIX wieku miał tendencję wzrostową – od 40% na początku wieku do 60% w końcu stulecia. Nie podejmuję się odpowiedzieć na pytanie o przyczynę tego zjawiska. Sędziwego wieku – powyżej 75 lat - dożywało kilka procent ludności.



Wykres 4 przedstawia strukturę wiekową zgonów w 2004 roku. W czasach obecnych procentowy udział zgonów niemowląt i dzieci w ogólnej liczbie zgonów wynosi około 1%, a najliczniejszą grupę stanowią osoby, zmarłe w podeszłym wieku (co wydaje się być stwierdzeniem trywialnym jako że świadomość tego faktu jest powszechna).

 


Wykres 5 przedstawia średnią długość życia w analizowanej parafii na przestrzeni XIX wieku z podziałem według płci. Widać na nim, że średnia długość życia (zaznaczona grubą czarna linią) także się obniżała w ciągu tamtego stulecia – od 26 lat na początku wieku do 19 lat przy jego końcu. W województwie pomorskim średnia długość życia, obliczona dla roku 2004 taką samą metodą jak długość życia mieszkańców Starogardu Gdańskiego w XIX wieku (średni wiek w chwili zgonu) wynosi : mężczyźni 65,2 lata , kobiety 72,6 lat.

 

Rys. 5

 


Wersja pdf