Pomorzanie w Wehrmachcie jako konsekwencja wprowadzenia Niemieckiej Listy Narodowościowej

Na zebraniu Pomorskiego Towarzystwa Genealogicznego w dniu 18.11.2023 r. członek towarzystwa - Andrzej Grzonka przedstawił referat w formie prezentacji komputerowej, którego główne tezy można streścić następująco:

- Polacy w obcych armiach byli obecni także przed II wojną światową; w masowej skali walczyli przeciwko sobie w armiach zaborców podczas I wojny światowej,
- Zbrodnia pomorska 1939 – odwetowa, krwawa polityka Niemców na Pomorzu miała złamać jakikolwiek opór i zastraszyć miejscową ludność,
- wprowadzenie Niemieckiej Listy Narodowościowej (NLN) w celu germanizacji i pozyskania rekrutów do niemieckiej armii; odezwa (Aufruf) Alberta Forstera z lutego 1942 roku formą ultimatum: albo przyjęcie NLN, albo potraktowanie „na równi z najgorszymi wrogami narodu niemieckiego”,
- przyjęcie NLN w Generalnym Gubernatorstwie można traktować jako zdradę narodową, natomiast na Pomorzu od marca 1942 roku była to konieczność, aby uniknąć zagłady całych rodzin,
- konsekwencją przyjęcia przez rodziców NLN było powoływanie ich synów do Wehrmachtu,  
- od połowy 1942 roku pobór żołnierzy z Pomorza miał charakter masowy; do końca wojny z III grupy NLN wcielono do Wehrmachtu 85 do 90 tys. mężczyzn z Pomorza; zdecydowana większość przekazów z czasów wojny opisuje powołanie do Wehrmachtu jako wielkie nieszczęście,
- polskie władze emigracyjne nie zajęły oficjalnego stanowiska, ani też nie wydały żadnej instrukcji dla Polaków przymusowo wcielonych do Wehrmachtu,
- olbrzymia większość wstępujących do Polskich Sił Zbrojnych pochodziła z obozów jenieckich, gdyż za dezercję z Wehrmachtu groziła kara śmierci,
- ponad 40% ogólnego wysiłku mobilizacyjnego Polskich Sił Zbrojnych od 07.1940 do 07.1945 r. stanowili byli wehrmachtowcy,
- kwestie przyjmowania Niemieckiej Listy Narodowościowej skutkujące powołaniami do Wehrmachtu są dotąd wstydliwie przemilczane w dyskursie społecznym; pełne wyświetlenie faktów, pokazanie historii konkretnych osób, które są odzwierciedleniem losów setek tysięcy nie zdrajców, a ofiar powinno być przywróceniem ich godności i próbą sprawiedliwej oceny; dotyczy to zdecydowanej większości Pomorzan zmuszonych do przyjęcia tzw. Volkslisty.

Podstawowa literatura dotycząca tematu referatu:
- Historia Kaszubów w dziejach Pomorza t. IV. Borzyszkowski J.: Kaszubi w II RP i w latach II wojny światowej (1920 – 1945)
- Ciechanowski K.: Pobór Polaków z Pomorza Gdańskiego do armii niemieckiej i zmilitaryzowanych oddziałów roboczych w latach II wojny światowej [w:] Stutthof. Zeszyty Muzeum 1985, z. 6, s. 44-65
- Sziling J.: Pomorzanie w Wehrmachcie, Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej, R. XXIV, Toruń 2012 (Nr 62), s. 3-36
- Kaczmarek R.: Polacy w Wehrmachcie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011 (s.446) Najobszerniejsze jak dotąd naukowe opracowanie dotyczące Polaków w Wehrmachcie oparte na przykładach i badaniach dotyczących przede wszystkim Śląska.  
- Semków P.: Pobór Polaków z Pomorza do Wehrmachtu, „Biuletyn IPN” 2006 nr 8-9 (s.63-67). Autor przedstawia podstawy prawne poboru oraz zmiany w tym zakresie.   
- Szubarczyk P.: „Malgrè – nous” – żołnierze mimo woli, „Biuletyn IPN” 2006 nr 8-9 (s.68-79) Opis losów kilku Pomorzan wcielonych do Wehrmachtu, analogie do mieszkańców Alzacji i Lotaryngii.
- Bykowska S.: Rehabilitacja i weryfikacja narodowościowa ludności polskiej w województwie gdańskim po II wojnie światowej, Gdańsk 2012, zob. też: Ciągle żywe rany, [w:] Pomerania nr 04/2013 s. 9-12, z Sylwią Bykowską rozmawia Piotr Dziekanowski   
- Poźniak B.: Północne Kaszuby w mrokach wojny. Cz. II artykuł opublikowany 09.04.2021 na trojmiasto.pl dostęp: https://historia.trojmiasto.pl/Polnocne-Kaszuby-w-mrokach-wojny-Czesc-II-n154940.html  gdzie dalsza bibliografia; rzeczowy, godny polecenia tekst.


Po referacie wywiązała się ciekawa dyskusja, w której głos zabrało wiele osób. Kolega Janusz Pawelczyk wyjaśnił, gdzie można znaleźć karty meldunkowe osób wpisanych na NLN. Dr Andrzej Hoja z Muzeum Gdańska zapowiedział zorganizowanie wystawy dotyczącej Polaków w Wehrmachcie i zachęcał do kontaktu na adres a.hoja@muzeumgdansk.pl w celu wykonania kwerendy w archiwach, także zagranicznych dotyczącej losów Pomorzan – żołnierzy Wehrmachtu.

Następnie kolega Waldemar Blaszke opowiedział tragiczną historię krewnego powołanego do Wehrmachtu, który aby uniknąć wysłania na front postrzelił się, za co został sądownie skazany na karę śmierci, a jego matce przysłano rachunek za pochówek, którego miejsca nie ujawniono. O losach swoich krewnych i powołaniach do niemieckiej armii opowiedzieli także koledzy Arkadiusz Wełniak i Łukasz Jakubowski.

Temat zebrania, które odbyło się w gmachu Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku, a którego gospodarzami byli Iwona Joc-Admakowicz i kolega Grzegorz Grzenkowicz, zgromadził także wiele osób spoza Pomorskiego Towarzystwa Genealogicznego.
Zebranie prowadził prezes PTG - Janusz Groth.

Andrzej Grzonka z niewielkim udziałem Janusz Grotha