Władysław Kirstein - etnograf Kociewia i Kaszub

16 października 2021

Sopot, salka przy parafii Gwiazdy Morza

Październikowe spotkanie naszego środowiska genealogicznego rozpoczęło się od prelekcji o Władysławie Kirsteinie, etnografie Kociewia i Kaszub. Wykład przygotowały Krystyna Drożdż i Tamara Budkiewicz. Władysław Kirstein i Tamara Budkiewicz mają wspólnych pradziadków.

Kolberg Ziemi Kociewskiej, tak określił Władysława Kirsteina Ryszard Szwoch w swoim artykule w Kociewskim Magazynie Regionalnym z 1987 roku. Władysław Kirstein (1901-1987) urodził się w Starogardzie w rodzinie rzemieślnika i kupca, Augusta i Anny z domu Kamrowskiej. Zarówno dziadkowie jak i pradziadkowie Władysława to Kociewiacy pochodzący ze Skarszew i okolic.

Najstarszym przodkiem Władysława był Jan, krawiec z Wysina. W pokoleniu Jana nazwisko przybierało różne formy (śluby, urodzenia, zgony): Kirschenstein, Kierzestyn, Keresztin, Kerstain, Kerschtein, Kirstein. Z małżeństwa Jana z Elżbietą Tysarczyk urodziło się kilkoro dzieci, m.in. Józef, dziadek Władysława. Józef Kirstein ożenił się z Marianną Willmą. Syn Józefa, August, poślubił Annę Kamrowską. Jej rodzicami byli Józef Kamrowski i Magdalena Małachowska. Rodzina Augusta i Anny Kirsteinów mieszkała początkowo w Skarszewach, potem w Starogardzie Gdańskim, Berlinie i ponownie w Skarszewach.

Władysław rozpoczał edukację szkolną od szkoły podstawowej w Skarszewach, a kontynuował ją w Wałczu i Bydgoszczy. W Krakowie ukończył Wyższy Kurs Nauczycielski. W latach 1947-48 dokształcał się w Studium Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Sopocie. W okresie dwudziestolecia międzywojennego uczył w szkołach w Pelplinie, Nowej Cerkwi oraz w Starogardzie. Uzupełniał wówczas swoje wykształcenie na specjalistycznych kursach dla nauczycieli muzyki. W Starogardzie działał w ruchu śpiewaczym, dyrygując chórem „Lutnia” i dbając o jego rozwój organizacyjny oraz wzrost liczby koncertów. Zrealizował dwa koncerty z udziałem samego kompozytora Roty, Feliksa Nowowiejskiego.

Był aktywnym działaczem społecznym, udzielał się w ruchu sportowym, turystycznym, organizował wystawy malarskie, promował sztukę ludową. Jeszcze w Starogardzie zaczął zbierać w dialekcie pierwsze śpiewki ludowe, podania w dialekcie kociewskim oraz regionalne motywy zdobnicze. W 1927 roku zaczął drukować w Dzienniku Starogardzkim małe formy literackie.

W 1930 roku przeniósł się do Gdyni, pełnił tu funkcję kierownika Ogniska Metodycznego Nauczycieli Śpiewu oraz założył Towarzystwo Śpiewacze „Symfonia”. Był inspiratorem założenia w Gdyni sieci ognisk muzycznych. W 1938 uczył w Gdańsku w Towarzystwie Macierzy Szkolnej. Należał wówczas do Związku Polaków.

W latach 1951-1954 uczestniczył w ogólnopolskiej akcji rejestrowania folkloru muzycznego. Kontynuował sam badania i nagrania. Zgromadził około 10 tys. motywów muzycznych, melodii, pieśni i przyśpiewek.

W 1958, wspólnie z Leonem Ropplem, odpowiedzialnym za stronę literacką, wydał „ Pieśni z Kaszub”, zawierające najpiękniejsze melodie kaszubskie oraz poetyckie teksty mówiące o uczuciach i życiu ludu – 156 utworów.

Samodzielnie wydał „Pieśni z Kociewia” w 1970 – pierwszy w historii śpiewnik kociewski, zawierający 174 utwory. W 1976 wyszło jego „Kociewie. Gawędy i wiersze”, z 60 utworami 16 autorów. Umieścił w tym zbiorze 3 własne podania i jeden swój wiersz. Jego opracowania do dzisiaj są podstawą do tworzenia repertuaru kociewskich zespołów folklorystycznych. Wydał też „Kaszebscie kolęde e godowe spiewe”, w 1978: „12 pieśni o morzu”, w 1980: „Piosenki Szkoły Morskiej w Tczewie, w 1985 –”Pieśni o Gdyni”, w 1986-”Pieśni znad Jeziora Wdzydzkiego” oraz w tym samym roku „Pieśni ton z pomorskich stron na różne chóry. ”

W.K. był współorganizatorem zespołów folklorystycznych: „ Polcarga” w Gdyni i „Kociewia” w Starogardzie Gdańskim. Współpracował z zespołami z Kartuz i Kościerzyny.

Jedna z jego uczennic napisała; „Władysław Kirstein zachęcając swoich młodych wychowanków do zainteresowania się rodzimą kulturą, przyczynił się do rozbudzenia skrywanego dotąd poczucia kociewskiej tożsamości.” Władysław Kirstein został uhonorowany medalem im. Oskara Kolberga, Medalem Stolema, Statuetką Remusa, Medalem Pamiątkowym Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej, Medalem za zasługi dla Starogardu Gdańskiego, Medalem im. Teodory i Izydora Gulgowskich.

Tekst: Tamara Budkiewicz i Krystyna Drożdż